Mutluluk Üzerine Bir Araştırma: Mutlu Olmak için Neler Önemli?

Geçtiğimiz günlerde Doğan Cüceloğlu’nun Var Mısın? kitabını okurken karşıma çok ilginç bir bilgi çıktı. Kitapta mutluluğu etkileyen faktörlerden bahsederken Doğan Cüceloğlu İngiliz ekonomist Richard Layard tarafından yapılmış bir araştırmaya referans veriyor. Layard, mutluluk üzerine yapılmış birçok araştırmayı derleyip büyük bir meta-analiz hazırlamış. Mutluluğu etkileyen ve mutlulukla hiç de ilgisi olmayan faktörleri sıralamış.

Tabii kitapta kısacık bahsediliyordu ama bulgular çok ilgimi çekti. O yüzden daha detaylı incelemek için biraz araştırma yaptım. Hem şaşırdım hem de kendime şu soruyu sordum: “Acaba gerçekten mutluluğu yanlış yerde mi arıyoruz?”

Kimimiz seyahat ediyoruz, kimimiz yeni şeyler deniyoruz, bazılarımız aile kuruyoruz, anlamlı işler yapmaya çalışıyoruz, daha fazla para kazanmak istiyoruz, daha çok gezmek istiyoruz ve bunları yaparken hepimizin ortak bir amacı var aslında: Mutlu olmak.

Layard’ın bulguları gösteriyor ki, mutlu olmamıza etki edeceğini düşündüğümüz pek çok şey aslında sandığımız kadar etkili değil. İşte bu yüzden, bu yazıda araştırmadan öğrendiklerimi sizinle de paylaşmak istiyorum. Mutluluğu ararken doğru yere bakabilmek için yeni bir açısı olacağına eminim.

İnsanı mutlu eden nedir?

Mutlulukla İlgili Yanlış Bildiklerimiz

Mutlulukla ilgili yanlış bildiklerimizle başlayalım. Layard’ın meta-analizinde beni en çok şaşırtan nokta, bazı faktörlerin mutluluk üzerinde hiçbir etkisi olmaması oldu. Mesela:

• Yaş
• Cinsiyet
• Dış görünüş (fiziksel çekicilik, güzellik ve çirkinlik gibi olgular)
• Zekâ
• Eğitim düzeyi

Evet, yanlış okumadınız. Pek çoğumuzun önem atfettiği bu beş unsurun, mutluluk seviyesinde herhangi bir etkisi olmadığı görülmüş bu çalışmada. Hep “iyi okullarda okuyalım, zeki olalım, güzel görünelim” diye çabalamamızın mutluluk açısından neredeyse boşuna olduğunu öğrenmek gerçekten şaşırtıcı değil mi?

Peki, Mutluluğu Ne Belirliyor?

Araştırmanın belki de en değerli tarafı, mutluluğu gerçekten etkileyen yedi faktörü net bir şekilde ortaya koyması ve burada da ezber bozan birçok şey var.

Layard’ın meta analizine göre göre mutluluğun temeli şu alanlarda gizli:

1. Aile ilişkileri: Güçlü ve sevgi dolu bağlar, en önemli mutluluk kaynağı. İlk sırada yer alıyor.
2. Gelir: Gelir arttıkça mutluluk da artıyor, ama bu etki yalnızca temel ihtiyaçlar ve güvenlik karşılandığında güçlü. Yani “yeterli bir yaşam standardına” ulaşana kadar gelir, mutluluk üzerinde gerçekten belirleyici fakat daha fazlasının mutluluğa belirgin bir şekilde etki etmediği görülmüş. Hep daha çok paramız olsa daha mutlu olacağımızı sanıyoruz, ama gerçekler pek de öyle değil gibi.
3. İş hayatı: Yaptığımız işin bize anlam katması, sadece para değil, tatmin de sağlaması gerekiyor. İşini anlamlı bulup manevi olarak da doyum sağlayan insanların daha fazla mutlu olduğu görülmüş.
4. Çevre ve dostluklar: Arkadaşlarımız, dostlarımız ve komşularımız gibi yakın çevremizle kurduğumuz bağlar mutluluk üzerinde belirgin bir şekilde etkili.
5. Özgürlük ve bağımsızlık: Kendi kararlarımızı alabilmek, hayatımız üzerinde kontrol sahibi olmak mutlu olmamız için belirleyici bir unsur.
6. Sağlık: Hem fiziksel hem ruhsal sağlık, mutluluğun olmazsa olmazı. Ancak gördüğünüz gibi önem sırasında ilk üçe bile girmemiş. Bu bana çok ilginç geldi.
7. Değerlerimiz: İnançlarımız, vicdanımız, hayata bakışımızla uyumlu yaşamak mutlu olmamızda çok etkili. Ne düşündüğümüzün, neye inandığımızın veya ağzımızdan değerlerimize dair ne çıktığının değil; o değerlerle ne kadar uyumlu yaşadığımızın önemi var.

Bu listeyi görmek beni hem çok şaşırttı hem de çok rahatlattı. Görünen o ki “daha fazlasına” sahip olmamız gereken tek şey güçlü sosyal bağlar ve kendimizle, değerlerimizle olan ilişki.

Eskiden maddi gücün mutluluk üzerinde belirleyici başlıca etken olduğunu düşünürdüm. Ama daha sonra paranın bir şekilde bulunduğunu ve bazı şeyleri yapmak için halledilmesi gereken ilk şeyin para bulmak olmadığını fark ettikçe bu fikrim değişti.

Bugün hayatıma baktığımda en mutlu olduğum zamanların kendi iç sesime kulak vererek özgürce hareket edebildiğim zamanlar olduğunu fark ediyorum.

Ayrıca artık insanlarla bağ kurmanın etkisini daha iyi anlıyorum. Hollanda’da kilisede tanıştığım ve hala görüştüğüm arkadaşımdan mesaj almak, İtalya’daki 10 yıllık dostumla buluşmak, İran’daki en yakın arkadaşımla saatlerce görüntülü konuşabilmek bana neden bu kadar mutlu hissettiriyor araştırmayı gördükten sonra anladım. Kendi dilimden, yöremden olmayan insanlarla bile sosyal bağlar kurabiliyorum. Bunu büyük ölçüde seyahat ettikçe kazandığım açık fikirliliğe borçlu olduğumu düşünüyorum.

Araştırmanın iş açısından bulgularını da kendime yakın hissediyorum. Beni manevi olarak tatmin eden ve etmeyen birçok iş yaptım bugüne kadar. Şunu kesinlikle söyleyebilirim; en mutlu olduğum iş en çok para kazandığım iş değildi. Tayland’ta İngilizce öğretmenliği yaptığım deneyim bugüne kadar sanırım en mutlu olduğum iş oldu. Çocuklara gülümsemek, o tatlı dünyalarına güzel bir etki bırakabilmek ve bir fayda sunabilmek tarifsizdi. Daha fazla para kazandığım işler beni maddi olarak tatmin etti ve egomu da besledi ama mutluluğu genelde kendi anlam arayışımda yeri olan işlerde buldum.

Paranın belli bir noktadan sonra mutluluğu artırmadığını da kendi yolculuklarımda gözlemledim. Bazen lüks bir otelde kalmak yerine ucuz bir Airbnb’de ev sahibinin hazırladığı kahvaltıyı paylaşmak ya da Couchsurfing evinde sohbet edip düşünce alışverişi yapmak çok daha unutulmaz oluyor. Çünkü orada kurulan bağ, anı daha anlamlı kılıyor.

Siz Mutluluğu Nerede Arıyorsunuz?

Richard Layard’ın meta-analizi sanırım şunu net olarak gösteriyor: Mutluluk aslında düşündüğümüzden daha basit ama aynı zamanda daha derin bir şey. Yaşımız, zekâmız veya güzelliğimiz değil; ilişkilerimiz, değerlerimiz, temel ihtiyaçlarımızı karşılama gücümüz ve sağlığımız mutluluğun gerçek temeli.

Doğan Cüceloğlu’nun Var Mısın? kitabında bu çalışmayla karşılaştığım için çok mutluyum. Çünkü hayatın neresinde olursak olalım, hepimizin dönüp kendine sorması gereken soru şu: Ben mutluluğu nerede arıyorum?

Buraya bir de Doğan Cüceloğlu’nun mutluluk üzerine eski ama keyifli bir sohbetini de bırakmak istedim.

Siz de mutluluk üzerine düşünürken, bu yedi faktörü kendi hayatınızda değerlendirebilirsiniz. Belki de aradığınız mutluluk, yeni bir seyahatte değil, daha fazla parada değil; çoktan sahip olduğunuz bir dostlukta, ailenizle geçirdiğiniz bir akşam yemeğinde veya kendi değerlerinizle uyum içinde yaşadığınız küçük bir anda gizlidir.